به قلم حجت الاسلام سید محسن موسوی (ماه در آب، دارالحدیث، قم، 1383ش)
بسیاری از ضرب المثل ها و حکمت ها که در فارسی رواج دارد، ریشه در احادیث دارند یا مشابه آنها را می توان در منابع اسلامی یافت. مواردی را از کتاب «ماه در آب» با اندک تصرف، گزینش کردیم:

ادب از که آموختی؟ از بی ادبان (امثال و حکم، ج 1، ص 88)
نظیر سخن امام علی(ع): کفاک مُؤدِّباً لِنَفسِک تَجَنُّبُ ما کرِهتَهُ مِن غَیرِک؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 7077)
برای ادب کردن خودت همین بس، که آنچه برای دیگران ناپسند می شماری، دوری کنی.

آن که با خود جفا کند، با دیگران چه ها کند؟! (داستان نامه بهمنیاری، ص 443)
نظیر سخن امام علی(ع): مَن ظَلَمَ نَفسَهُ کانَ لِغَیرِهِ أظلَمَ؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 8606)
هر کس به خودش ستم کند، به دیگران ستمکارتر خواهد بود.

آهسته برو، همیشه برو (امثال و حکم، ج 1، ص 72)
نظیر سخن امام علی(ع): قَلیلٌ تَدومُ عَلَیهِ أرجی مِن کثیرٍ مَملولٍ مِنهُ؛ (نهج البلاغه، حکمت 444)
اندکی که بر آن مداومت کنی بهتر است از بسیاری که از آن خسته شوی.

اجاره نشین، خوش نشین است (امثال و حکم، ج 1، ص 83) (مراد از خوش نشین کسی است که هرجا خوشش آید اقامت می کند)
نظیر سخن امام صادق(ع): مِنَ العَیشِ دارٌ یکری؛ (تحف العقول، ص 376)
از خوشی زندگانی، خانه اجاره ای است.

ارزش هر کس به قدر دانایی اوست
نظیر سخن امام علی(ع): قِیمَهُ کلُّ امرِئ ما یحسِنُهُ؛ (عیون أخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 58)
مرد را آن بها است که بدان نیک دانا است.

از بدی دور بودن سَرِ همه نیکویی هاست (امثال و حکم، ج 1، ص 105)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلتَّقوی رَأسُ الحَسَناتِ؛ (عیون الحکم والمواعظ، ح 94)
پارسایی سرآمدِ خوبیها است.

از کوزه همان برون تراود که در اوست (امثال و حکم، ج 1، ص 142)
یا:
کاسه چینی که صدا می کند
خود صفت خویش ادا می کند (امثال و حکم، ج 3، ص 1184)
نظیر سخن امام علی(ع): ما أضمَرَ أحدٌ شَیئا إلاّ ظَهَرَ فی فَلَتاتِ لِسانِهِ و صَفَحاتِ وَجهِهِ ؛ (نهج البلاغه، حکمت 26)
هیچ کس چیزی را در دل نهان نکرد مگر آنکه در لغزشهای زبانش و صفحه رخسارش آشکار گشت.

استخاره به دل است (قند و نمک، ص 63)
نظیر سخن پیامبر(ص): اذا هَمَمتَ بِأمرٍ فاستَخِر رَبَّک فِیهِ سَبعَ مَرّاتٍ ثُمَّ انظُر إلَی الَّذی یسبِقُ إلی قَلبِک فَإنَّ الخِیرَهَ فیه یعنی افعَل ذلِک؛ (بحارالأنوار، ج 88، ص 265)
هرگاه به انجام کاری همّت گماردی، هفت مرتبه از خدایت طلب خیر کن. آنگاه آنچه به قلبت می رسد بنگر که خیر در آن است. یعنی آن را انجام ده.

اگر امید نبود، مادری به بچه اش شیر نمی داد
نظیر سخن پیامبر(ص): لَولاَ الأمَلُ ما رَضَعَت والِدَهٌ وَلَدَها؛ (بحارالأنوار، ج 77، ص 173)
اگر امید نبود، هیچ مادری نوزادش را شیر نمی داد.

اگر سخن (گفتن) سیم است، خاموشی زر است (امثال و حکم، ج 1، ص 226)
نظیر سخن پیامبر(ص): اَلسُّکوتُ ذَهَبٌ وَالکلامُ فِضَّهٌ؛ (بحارالأنوار، ج 71، ص 294)
سکوت طلا و سخن گفتن نقره است.

امید کسی را نا امید نکن
نظیر سخن امام علی(ع): مَن رَجاک فَلا تُخَیبْ أمَلَهُ؛ (عیون الحکم والمواعظ، ج 3، ص 744)
هر که به تو امید داشت امیدش را نا امید نکن.

اوّل اندیشه وانگهی گفتار (امثال و حکم، ج 1، ص 314)
برگرفته از سخن امام علی(ع): فَکر ثُمَّ تَکلَّم؛ (عیون الحکم والمواعظ، ح 6084)
بیندیش سپس سخن بگو.

اوّل سلام بعدا کلام (دوازده هزار مثل فارسی، ص 165)
نظیر سخن امام حسین(ع): اَلسَّلامُ قَبلَ الکلامِ؛ (تحف العقول، ص 246)
سلام کردن پیش از سخن گفتن است.

این رشته سر دراز دارد (امثال و حکم، ج 1، ص 334)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلحَدیثُ طَویلٌ وَالکلامُ کثیرٌ؛ (نهج البلاغه، نامه 75)
داستان دراز است و سخن بسیار.

بادآورده را باد می بَرَد (امثال و حکم، ج 1، ص 350)
نظیر سخن امام صادق(ع): مَن جَمَعَ مالاً مِن مهاوِشَ أذهَبَهُ اللّهُ فی نَهابِرَ؛ (بحارالأنوار، ج 47، ص 84)
هر که از راه ناروا مالی به دست آورد، خداوند آن را به نابودی می کشاند.

بخیل خزانه دار وارثین خود است
برگرفته از سخن امام علی(ع): اَلبَخیلُ خازِنٌ لِوَرَثَتِهِ؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 464)
بخیل برای وارثان خود می اندوزد.

جواب بدی خوبی است
برگرفته از سخن امام علی(ع): أحسِن إلی مَن أساءَ إلَیک؛ (دعائم الاسلام، ج 2، ص 535)
به کسی که به تو بدی کرده است، نیکی کن.

چاه مکن بهر کسی، اوّل خودت دوم کسی (امثال و حکم، ج 2، ص 605)
نظیر سخن امام علی(ع): مَن حَفَرَ بِئراً لِأخیهِ وَقَعَ فِیها؛ (تحف العقول، ص 88)
هرکه برای برادرش چاهی بکند، خود در آن می افتد.

بد، همه را بد می خواهد
نظیر سخن امام علی(ع): ذَوُوا العُیوبِ یحِبُّونَ إشاعَهَ مَعایبِ النّاسِ یتَّسِعَ لَهُمُ العُذرُ فی مَعایبِهِم؛ (عیون الحکم والمواعظ، ح 4775)
عیبناکان دوست دارند عیبهاى مردم گسترش یابد تا مجال عذرخواهى از عیبهایشان براى آنان فراخ شود.

بنی آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند (امثال و حکم، ج 1، ص 469)
نظیر سخن امام صادق(ع): مَثَلُ المُؤمِنونَ فی تَبارِّهِم وتَعاطُفِهِم کمَثَلِ الجَسَدِ إذَا اشتَکی تَداعی لَهُ سائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَالحُمّی؛ (بحارالأنوار، ج 71، ص 274)
مؤمنان در نیکوکاری و مهربانی به یکدیگر چونان یک پیکرند که هرگاه [عضوی از آن] به درد آید، دیگر اعضا، با بی خوابی و تب، با آن همدردی می کنند.

دنیا آینه عبرت است (قند و نمک، ص 372)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلدُّنیا مَحَلُّ العِبَرِ؛ (عیون الحکم والمواعظ، ح 446)
دنیا سرای عبرتها است.

دنیا همیشه به یک قرار نمی ماند (نیست) (داستان نامه بهمنیاری، ص 274)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلدَّهرُ یومانِ: یومٌ لَک ویومٌ عَلَیک؛ (الإرشاد، ج 1،ص 300)
روزگار دو روز است: یک روز به نفع تو و یک روز به زیان تو.

دنیا محل گذر است (امثال و حکم، ج 2، ص 829)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلدُّنیا دارُ مَمَرٍّ؛ (نهج البلاغه، حکمت 133)
دنیا سرای گذر است.